2. series Những đánh giá về thú chơi đồng hồ_ jewel (chân kính)

Jewel là gì 

 Đúng theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng đó là đá quý, chỉ số lượng các viên đá quý được gắn trong đồng hồ. Đá quý ở đây thông thường là hồng ngọc, lam ngọc, lục ngọc... và thậm chí là cả kim cương.  Ở Việt Nam chúng ta vẫn thường gọi đó là Chân kính hay Đá trụ.

 +Trong kỹ thuật chế tác đồng hồ, người ta thường dùng đá quý để lắp vào các bộ phận có tính ma sát lớn nhằm làm giảm tối đa sự hao mòn trong quá trình vận hành. 

    - Các chi tiết đồng hồ đều hoạt động ở trạng thái lắc, động lực là dây cót đồng hồ tạo ra. Khi bạn lên dây cót đồng hồ tức là bạn đang làm cho dây cót cuộn chặt lại

    - Động lực từ dây cót chính qua bốn bánh xe răng (gọi là hệ truyền động) truyền đến bánh xe cân bằng. Hệ truyền động làm cho kim trên mặt đồng hồ di chuyển. Bánh xe cân bằng có tác dụng như con lắc (quả lắc) của đồng hồ treo tường, nó là trái tim của chiếc đồng hồ. Vây xung quanh bánh xe cân bằng là những bánh răng cực nhỏ điều khiển đồng hồ chạy nhanh hoặc chậm.

     - Các loại bánh răng nói ở trên đều lắp trên trục và chúng không ngừng chuyển động, trong quá trình đó sẽ sinh ra ma sát. Để giảm ma sát các trục bánh răng đều được lắp trên một miếng đá đỏ, đá lam hoặc đá thạch lựu (những loại đá này có độ cứng tốt hơn kim loại như kim cương, sapphire, đá rubi). Đó chính là các chân kính. Chân kính càng nhiều thì ma sát càng nhỏ, như vậy tổn hao của đồng hồ càng nhỏ, hiện tượng giảm tốc của các chi tiết chuyển động trong đồng hồ cũng sẽ chậm hơn

    - Trước đây, số lượng jewel trong đồng hồ được phản ánh chất lượng và độ phức tạp cũng như giá trị của chiếc đồng hồ vì jewel thường được làm từ đá quý hoặc kim cương. Tuy nhiên, ngày nay thì điều đó cũng không còn quá quan trọng vì jewel được làm dễ dàng hơn từ những vật liệu tổng hợp

Các dạng Jewel

      - Jewel tròn, có lỗ xuyên tâm (Hole): những miếng jewel dạng tròn (hình cái bánh) được khoan lỗ phù hợp với đường kính trục bánh xe. Jewel dạng này được sử dụng cho những điểm vận hành với vận tốc quay nhỏ, không yêu cầu cao lắm về độ sai số (rơ) và chịu ảnh hưởng nhiều bởi lực tác động vuông góc trục quay.

      -Jewel tròn, không có lỗ (cap): những miếng jewel dạng tròn không khoan lỗ thường được đặt áp vào 2 đầu (đỉnh) trục quay. Jewel dạng này được sử dụng kết hợp với dạng 1 để áp dụng cho những điểm có yêu cầu cao về độ sai số, có vận tốc quay lớn, chịu ảnh hưởng nhiều bởi lực tác động dọc trục.
     - Jewel dạng phiến, vuông chữ nhật (pallet): như những viên gạch mài vát cạnh. Jewel dạng này được sử dụng cho những điểm bị tác động va đập trượt (ngang) là hai đầu của ngựa (cò khoá, mở bánh bánh escape - hay còn gọi bánh nhện)

     - Jewel dạng hình trụ (roller): jewel dạng này duy chỉ được sử dụng gắn trên bánh balance để đá “ngựa”, điểm bị tác động va đập trượt (ngang).
Chúng ta cùng xem hoạt động của các Jewels như thế nào thông qua cơ chế cơ chế kiểm soát sự giải phóng năng lượng - Escapement wheel của đồng hồ Rolex nhé. Loại này sử dụng Jewel dạng phiến, vuông chữ nhật (pallet jewel)

Chân kính cần thiết cho những vị trí như nào?

Dưới đây là hình ảnh minh họa chi tiết cho vị trí chân kính trong một số bộ máy đồng hồ cơ bản 

Bộ máy 7 jewels (manual): 1 roller (impulse) + 2 pallet (lever) + 2 hole (balance) + 2 cap (balance)

ộ máy 11 jewels (manual): 1 roller (impulse) + 2 pallet (lever) + 2 hole (balance) + 2 cap (balance) + 2 hole (lever) + 2 hole (escape).

Bộ máy 15 jewels (manual): 1 roller (impulse) + 2 pallet (lever) + 2 hole (balance) + 2 cap (balance) + 2 hole (lever) + 2 hole (escape) + 2 hole (4th wheel) + 2 hole (3rd wheel).

Bộ máy 17 jewels (manual): 1 roller (impulse) + 2 pallet (lever) + 2 hole (balance) + 2 cap (balance) + 2 hole (lever) + 2 hole (escape) + 2 hole (4th wheel) + 2 hole (3rd wheel) + 2 hole (center wheel).

Bộ máy 21 jewels (manual): 1 roller (impulse) + 2 pallet (lever) + 2 hole (balance) + 2 cap (balance) + 2 hole (lever) + 2 hole (escape) + 2 hole (4th wheel) + 2 hole (3rd wheel) + 2 hole (center wheel) + 2 cap (lever) + 2 cap (escape)

Bộ máy 23 jewels (manual): 1 roller (impulse) + 2 pallet (lever) + 2 hole (balance) + 2 cap (balance) + 2 hole (lever) + 2 hole (escape) + 2 hole (4th wheel) + 2 hole (3rd wheel) + 2 hole (center wheel) + 2 cap (lever) + 2 cap (escape) + 2 hole (main spring) 

Sử dụng chân kính ở đâu, vị trí nào có một ý nghĩa rất quan trọng, bởi không phải bất cứ vị trí nào cũng có thể đặt chân kính, nó phải phù hợp với cường độ làm việc của vị trí.

Tại sao tổng số chân kính trong các bộ máy cơ thường là số lẻ

Tổng số chân kính thường được tính theo công thức sau:

Số chân kính = tích các cặp jewel + 1 (roller jewel – gạt).

Các con số này đi theo chuỗi số 1, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 21, 23, 25, 27, 29… (không có 3 là vì chân kính trục balance thường là 2 cặp).

Tuy nhiên, trong bộ cơ có thêm bộ phận tự động lên dây cót, nó sẽ tăng thêm 2 hoặc 4 tùy theo kết cấu (1 chiều hay 2 chiều lên dây cót) và có thể hơn chút nữa nhưng vẫn thường là từng cặp. Trường hợp bánh lên dây (không đối trọng, hay còn gọi búa) sử dụng 1 chân kính thì số chẵn mới xảy ra trong tổng số.

Quan niệm sai lầm về chân kính của đồng hồ

   Quan niệm càng nhiều jewel thì đồng hồ càng bền, càng chính xác, càng nhanh là đúng. Tuy nhiên, nó chỉ đúng đối với từng loại đồng hồ và có số lượng jewel cụ thể như sau :
- Máy cơ lên dây (Mechanical): 15-17 jewel là đủ/ 21-23 jewel là quá đủ/ hơn nữa là từ thừa đến quá thừa.
- Máy cơ tự động (Automatic): 17-21 jewel là đủ/ 23-30 jewel là quá đủ/ hơn nữa là từ thừa đến quá thừa.